Türkiye’de tanısı konulmuş işle ilgili hastalıkların dağılımına bakıldığında; C grubu mesleki solunum sistemi rahatsızlıklarının ilk sırada geldiği görülmektedir. Küresel çapta duruma bakıldığında pnömokonyozların aslında dünya nüfusunu tehdit ettiği görülmektedir. Bu grupta yer alan hastalıkların (silikozis, asbestozis) geri çevrilebilirliğin çok düşük olduğu, %96-100 düzeyinde ölüm oranlarına sahip oldukları bilinmektedir (Güven, 2012). Silikozis, Dünyadaki en yaygın meslek hastalıkları ve halk sağlığı sorunlarından biridir (Ngombe vd. 2018: 395-398). En az 1,7 milyon ABD çalışanı, inşaat, kumlama ve madencilik dâhil olmak üzere çeşitli endüstrilerde ve mesleklerde solunabilir kristal silikaya maruz kalmaktadır. Çin’de, 1991-1995 yılları arasında 500.000’den fazla silikoz vakası kaydedilmiştir. Brezilya’da, sadece Minas Gerais’in eyaletinde, silikozu olan 4.500’den fazla işçi vardır. Çok yüksek kuvars içeriğine (% 97) sahip kayaların arasından elle kazılan kuyular % 26’lık bir silikozis prevalansı ile sonuçlanmıştır. Hindistan’da ise 10 milyondan fazla işçi risk altındadır (WHO, 2007: 10).

Tozlar, pnömokonyoz adı verilen mesleki solunum sistemi hastalıklarının temel nedeni olarak da gösterilmektedir. Silikozis, silika maruziyeti sonucu oluşmaktadır ve maruz kalınan yoğunluğa göre hastalığın ortaya çıkış süresi değişiklik göstermektedir. Silikozis hastalığına yakalanan çalışanlarda görülen sağlık problemleri geri dönüşümsüz olmakta ve can kaybıyla sonuçlanmaktadır. Silikozis hastalığının uzun bir belirti göstermeyen (latent) süresi vardır ve klinik olarak akut, hızlandırılmış veya kronik bir hastalık olarak ortaya çıkabilir. Kronik silikozun patofizyolojisi, çeşitli enflamatuar mediatörlerin ve fibrojenik faktörlerin birikmesi sonucu ortaya çıkan kronik enflamasyonu içerir. Erken tanı ile hastalığın tespit edilip toz maruziyetinin önlenmesi ile progresif masif fibrozis gelişiminin önlendiği tespit edilmiştir. Kişinin çalışıyor ya da çalışmış olması öyküsü, radyolojik bulguların olması ve bu radyolojiye neden olacak başka patolojinin klinik ve laboratuvar incelemeleri ile hastalığın erken teşhisi mümkündür. Asbest ve kömür tozlarıyla oluşabilecek hastalıklara benzeyebilmektedir.

Kot taşlama gibi tekstil faaliyetlerinde yoğun maruziyet sonucu hastalık birkaç ay içinde görülebilmektedir Bingöl ilindeki silikozis hastaları bunun en açık örneğidir. Karlıova ilçesinde yaşamakta olan işçilerde, kot taşlama işinde kısa süre çalışmalarına rağmen hastalık gelişmiştir. İstanbul’da 1994- 2004 yılları arasında Karlıova ilçe merkezi Toklular, Bahçe ve Taşlıçay köyünden işçiler, merdiven altı olarak tabir edilen kaçak atölyelerde kot taşlama işinde 800 TL(₺) karşılığında çalışmıştır. Bu işçilerden 96’sı Taşlıçay köyünde ve 30’u Karlıova ilçe merkezinde olmak üzere toplam 126-128 kişi bu hastalığa yakalanmıştır. Kaçak ve sigortasız olarak çalışan bu kişiler kot taşlamanın zararlı olduğunu bilmediklerini ve işsizlik yüzünden İstanbul gittiklerini belirtmiştir. Mesleğin kavranılmasının kolay olması ve maaşının iyi olması bu kişileri kot taşlama işinde çalışmaya sevk etmiştir. Çalışma sırasında rahatsızlanan bazı işçilerin doktora götürüldüğü ancak teşhisin konulmadığını belirten işçiler 2004 yılında işçilerden birinin ölmesi üzerine işin çok tehlikeli olduğunun farkına varmıştır. 44 Silikozis hastalarından bu güne kadar Bingöl Karlıova merkez, Taşlıçay, Toklular ve Bahçe köylerinden 22 kişi, Türkiye genelinde toplam 74 kişi hayatını kaybetmiştir 45 (Karaarslan, 2019). Hastalık etkeni ortadan kalktıktan sonra, iki yıl gibi kısa bir sürede hastalık belirtileri görülmeye başlayan işçiler olmuştur. 10 yılı aşkın bir süre hastalıkla mücadele eden bu kişiler, hastalığa yakalandıktan sonra çalışmamış ve oksijen desteği ile hayatlarına devam etmiştir. Hastalık sonucu çalışmayan bu kişilerin, bakmakla yükümlü olduğu insanlar içinde büyük kayıplar oluşmuştur. Yaşanan kayıp ve mağduriyetler sonucunda bu işçilerden bazıları, 2015 yılında malulen emeklilik hakkı kazanmıştır. Bu da ancak tedavi masraflarını karşılayacak bir meblağ olmuştur. Meslek hastalığından dolayı herhangi bir tazminat almadıklarını belirten işçiler uzun süre boyunca ekonomik sıkıntılar ve sağlık sorunları yaşadıklarını belirtmiştir.

Yapılan çalışmada işçilerin hiçbir koruyucu ve önleyici önlemin alınmadığı ortamlarda çalıştırıldığı, kanunsuz olarak çalıştırılan bu işlerinde silikozis hastalığına yakalandığı tespit edildi. Çalışma sonucunda, silikozisli kot taşlama işçilerinin İSG uygulamalarından habersiz, denetimden uzak, kötü koşullarda çalıştıkları ve mesleki riskleri tanımadığı görülmektedir. Çalışmada elde edilen veriler sonucunda silika tozuna maruz kalmış kot taşlama işçilerinin koruyucu ve önleyici uygulamalardan uzak kaldığı, yaptıkları işi güvenli bulmamalarına rağmen devam ettikleri görülmektedir. İşçilerin sağlık bilincinin düşük olduğu ve işsizlikten dolayı bu işi yapmak zorunda kaldıkları görülmektedir. Uzun çalışma süreleri ve kötü havalandırma koşulları hastalığa yakalanma zamanını kısaltmıştır. Hastalık hakkında işçi ve işveren farkındalığının olmadığı, işverenin iyileşmek için bol bol yoğurt yemelerini önermesi ve işçilerin de bunu deneyerek fayda görmemeleri örneği ile açıklanabilir.

Yapılan çalışmada, işçiler, yönlendirildikleri doktorların ve hastanelerin kendilerine “sağlıklıdır raporu” verip tekrar işe gönderdiklerini ifade etmiştir ki, bu da doktorların ve sağlık kurumlarının silikozis tanı süreçlerine bilimsel farkındalık seviyelerinin ciddi olarak tartışılması gerektiğini göstermektedir.

Kaynakça

Aslan İ. & Sudan A. (2019) Meslek Hastalıkları Araştırması: Bingöl Karlıova Silikozis Örneği, 4. Uluslararası İş Güvenliği ve Çalışan Sağlığı Kongres, Ankara, Türkiye (https://www.researchgate.net/publication/334363186_Meslek_Hastaliklari_Arastirmasi_Bingol_Karliova_Silikozis_Ornegi )
Güven, R., (2012) . Dünyada ve Ülkemizde Meslek Hastalıkları. ÇSGB, Ankara.
Karaarslan, S., (2019) .Silikosis. Eğitim ve Toplum Gönüllüsü, Bingöl.
Ngombe, L.K. , Ngatu, K.N., Mukena, C.N., Ilunga, B.K., Okitotsho, S.W., Sakatolo, J.B., K., Numbi, O.L., Danuser, B., (2018). Silicosis in underground miners in Lubumbashi, Democratic Republic of the Congo: 27 cases. Volume 28, issue 4, Octobre-Novembre-Décembre 2018 . ss: 395-398.
WHO, (2007). The Global Occupational Health Network,World Health Organization(WHO), Issue:12.

MeslekHastalığı.Net