Geçtiğimiz günlerde bir kule vinç operatörünün tarafıma ulaşıp yaşadıkları sorunlarla ilgili seslerini duyurmamı istemesi üzerine bu yazıyı kaleme aldım.

Vinçler genel olarak başta inşaat ve endüstriyel alanlarda olmak üzere birçok noktada kullanılıyor. Vinçler işlevlerine ve işlere göre çeşitlilik gösteriyor. Bunlar; mobil, kule, yatay, port, paletli ve tavan vinç şeklinde olabiliyor. Genel olarak yerde yürütülebilen vinçlerden ziyade operatörün yüksekte olduğu vinç çeşitlerinde çalışan işçiler “iş kazaları” adı altında katlediliyor. Kule vinçler, tüm çalışma sahasını kaplıyor ve yüksekte çalışmayı gerektirdiği için en çok tehlike arz eden iş makinelerinin başında geliyor. Kule vinç ile yapılan faaliyetler “İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliği”nde çok tehlikeli olarak sınıflandırılmaktadır. SGK istatistiklerine göre; 2021 yılında Türkiye’de 511.084 “iş kazası” gerçekleşmiş olup bunların 58.107'si (% 11,4) inşaat sektöründe meydana gelmiştir. “İş kazaları” sonucunda tüm sektörlerde meydana gelen 1.382 ölümün ise 386'sı (%28) inşaat sektöründe gerçekleşmiştir.

Önlenebilir “kazalar”
Yaşanan “kazaların” (işçi cinayetlerinin) sebeplerine bakacak olursak, önlenebilir olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Ancak patronların kâr hırsı ve almadığı önlemler işçilerin sakat kalmasına ya da ölmesine yol açıyor. Yetersiz bakım ve kontrol, yüklerin teknik açıdan doğru yüklenememesi veya patrondan yana işin süresini kısaltmak adına aşırı yüklenmesi, kule vinçteki operatör ve şantiyede bulunan işçiler arasında iletişimin sağlıklı yapılamaması, hava koşullarının uygun olmadığı durumlarda vinçlerin kullanılması ve işçinin güvenliği sağlanmadan işi hızlandırarak yapılan çalışmalar “kazaların” yaşanmasındaki en temel neden olmaktadır. Örneğin; tarafıma ulaşan 38 yıllık kule vinç operatörü eski ve bakımsız, metal yorgunluğu (metal yorgunluğu, metal maddelerin uzun süreli ve tekrarlayan yükler altında kalarak hasar almasıdır) olan vinçlerin kullanıldığını ve arkadaşlarının bu vinçlerin kullanılması sonucunda öldüğünü ve bu vinçlerin kullanılmasının sebebinin de patronların işi ucuza mal etmek istemelerinden ileri geldiğini ifade ediyor. Buna benzer sorunların yer aldığı Şantiye Dergisi’nin ilgili röportajında işçiler; “bir inşaatta kule vinç, işleri çok hızlandırır ve insan gücünü azaltır. Bir kule vinç, 15-20 insanın, hatta bazen 50 insanın yapacağı işi tek başına yapar. Dolayısıyla son dönemde kule vinçlere aşırı talep olması diğer taraftan eski makinelerin yaygınlaşmasına da neden oldu. Maalesef ülkemizdeki kule vinçlerin çok büyük kısmı eski ve güvenlik açısından çok çok riskli. Buna yönelik bir kontrol mekanizması ne yazık ki sağlıklı çalışmıyor. 1980 model vinçlerde bile görev yapan arkadaşlarımız var. Şimdi pek olmuyor ama bir dönem Türkiye eskimiş iş makinelerinin cennetiydi. Avrupa eski makinelerini, vinçlerini Türkiye’ye satıyordu. Avrupa’nın hurdalığıydık. O makineler maalesef hala ülkemizde çalışıyor.”

2010 yılında İngiltere Sağlık ve Güvenlik İdaresi (HSE) ile Sağlık ve Güvenlik Laboratuarı (HSL) tarafından hazırlanan “Dünya genelinde 1989 yılından 2009 yılına kadar meydana gelmiş 85 adet büyük kule vinç kazasının analizi” ile ilgili çalışmaya göre; %34’lük oran ile “Kurma/Sökme/Yükseltme” ve %18’lik oran ile “Kötü hava koşulları” en yüksek oranlara sahip nedeni bilinen kazalar şeklinde rapor edilmiştir. Örneğin; geçtiğimiz Temmuz ayının sonlarında Adana'nın Feke ilçesinde vinç devrilmesi sonucu altında kalan Ufuk Büyüktürkeli katledildi. Bu araştırmadan hareketle bu “iş kazalarının” en az yarısı uygun kurma/sökme/yükseltme yöntemlerinin uygulanması veya uygunsuz havaların tespitiyle o zamanlarda çalışmanın engellenmesi gibi salt teknik çözümlerle bir iş cinayetine dönüşmeden önlenebilir.

Kule vinç operatörlerinin yaşadığı mesleki hastalıklar
Kule vinç operatörlerinin yaşadıkları sorunlar ve riskler bunlarla da sınırlı kalmıyor. Genellikle kule vinç operatörleri, operasyon kabini ile kule vinç tabanı arasındaki mesafeyi tırmanarak çıkıyorlar. Bu mesafenin uzun olması sonucunda molalarda genel olarak yemeklerini kulenin içinde yiyorlar. Çalıştıkları alan dar bir alan olduğu için hareket etme olanakları çok kısıtlı. Bu sebeple çoğunun diz, boyun ve bel başta olmak üzere birçok yerinde fiziksel meslek hastalıkları meydana geliyor. Kabin içerisinde uzun süre kalan ve genel olarak iletişimi makineler aracılığıyla yapan operatörlerin bu süre zarfında yaşayacakları kalp krizi, fenalaşma vb gibi iletişim yetilerini kaybetme ihtimali olan durumlarda iletişim kurmaları mümkün olmuyor. Diyelim ki işçi kalp krizi geçirdi işçiye nasıl ulaşılacak? Ulaşıldı nasıl aşağı indirilecek ve müdahale edilecek? Bununla ilgili kule vinçlerde kurtarma asansörü var mı? Veya bu gibi durumlar şantiyelerde İSİG önlemleri ve planlarında ne kadar yer buluyor? Bütün bunlarla ilgili önlemlerin alınmasını bırakalım eski vinçlerin kullanıldığı işyerlerinde işçiler nasıl güvenle çalışabilir?

Alınabilecek önlemler
Bu konuda alınabilecek önlemler bilimin ve tekniğin doğru yönde kullanılmasıyla mümkün olacaktır. Vincin doğru kurulması, kurulacak zeminin üzerindeki yükü hem statik hem de dinamik açıdan kullanım ömrü boyunca sağlıklı bir şekilde taşımaya elverişli olması, vinci kullanan operatörün eğitimi, vincin periyodik bakımının düzenli ve usule uygun biçimde yapılması, taşınacak yükün vince uygun ve taşıma kapasitesini aşmayacak biçimde konulması yerleştirilmesi, hava koşullarının dikkate alınması; bilhassa rüzgarlı, fırtınalı, çok yüksek/düşük sıcaklıklı ve şiddetli yağış dönemlerinde vincin çalışmasının durdurulması, çalışma alanındaki personel ile operatörler arasındaki iletişimin sürekli ve net olması buna uygun görsel ve işitsel uyarıların bulunması ve düzenli kontrol edilmesi yaşanacak herhangi bir olumsuz durumu rahatlıkla önlemektedir. Bu yöntem ve önlemler yapılması gereken asgari koşullardır. Keza oldukça basit ve rahat olarak alınabilecek önlemlerdir. Bunları ekstra veya bir masraf olarak görmek kapitalist kar hırsının işçilerin canına direkt kast etmesidir. Ancak, işçinin işçiden başka dostu yoktur; tıpkı bu sene ocak ayında Manisa’nın Kula ilçesinde kule vinç devrilirken yaptığı hamle ile kendisi hariç çok sayıda işçinin hayatını kurtaran 20 yaşındaki operatör gibi.