29 Ağustos 2024’te Gemiadamları ve Kılavuz Kaptanlar Yönetmeliği’nin 25. maddesine eklenen hüküm ile 15 yaşını dolduran öğrencilerin, il/ilçe milli eğitim müdürlüklerinin onayıyla “liman seferi kısıtlamalı” gemiadamı cüzdanı almaları için Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğünün 01.09.2025 tarihli yazısıyla önü açıldı. Denizcilikle ilgili ortaöğretim düzeyinde yetkilendirilmiş eğitim kurumlarında öğrenim gören ve gemiadamı olmak için aranan 16 yaş şartını sağlamayan öğrencilerin; gemiadamı cüzdanı liman seferi kısıtlamasıyla düzenlenecek. Bu karar ile birlikte yasal çocuk işçiliği karadan denize taşındı.

Genç ve çocuk kuşakları yerli yabancı sermayeye ucuz iş gücü olarak pazarlamak gibi bir görev üstlenen hükümet şimdi de karada sömürüyle yetinmeyip denizde de çocuk emeği sömürüsünün önünü açıyor. MESEM adı altında patronlara ucuz iş gücü olarak sunulan çocukların ardından şimdi de denizcilik eğitimi alan lise öğrencileri, staj zorunluluğu bahanesiyle gemilerde çalıştırılabilecek. Zaten stajyerler bugün gemilerde güvencesiz, ucuz iş gücü olarak çalıştırılıyor ve iş cinayetlerinde yaşamını yitiriyor. 15 yaşındaki çocuklar, bile bile bu çocuk emeği sömürüsü ve iş cinayeti cenderesine gönderiliyor.

Haftalık 48 saat çalışma
Gemide çalışma pek çok açıdan ağır çalışma koşullarını beraberinde getiriyor. Türkiye hukukunda genç gemi çalışanlarının korunması için yeterli düzenlemeler yok. Özellikle Deniz İş Kanunu’nda konuya ilişkin hiçbir düzenleme yapılmamış. Mevzuat uluslararası sözleşmelere de uygun değil. Uluslararası Denizcilik Çalışma Sözleşmesi’ne göre 16 yaşın altındaki kişilerin gemide istihdam edilmesi veya görevlendirilmesi ya da çalıştırılması; 18 yaşından küçük bir gemi adamının gece çalışması yasak.

Ülkedeki Deniz İş Kanunu’nda ise asgari çalışma yaşına ilişkin olarak hiçbir düzenleme yok. Buna karşılık Gemi Adamları ve Kılavuz Kaptanlar Yönetmeliğinde gemide çalışacaklar için yeterlilik belgesi alınması öngörülmüş. Söz konusu yeterlilik belgeleri için yaş sınırlaması son değişiklikle 16’dan 15’e düşürülerek 138 sayılı Asgari Yaş Sözleşmesi’ne de aykırı hale getirildi.

Gece vardiyasında çalışma yasağı dışında genç gemi çalışanlarının çalışma ve dinlenme sürelerine ilişkin gerek Deniz İş Kanunu gerek ilgili Yönetmelik’te özel bir düzenleme yok. Dolayısıyla çalışma ve dinlenme süreleri bakımından genç gemi çalışanları yetişkin gemi çalışanları ile aynı hükümlere tabi kılınmış. Haftalık çalışma süresi Denizcilik Kanunu’nda 48 saat olarak belirlendiğinden, Uluslararası Denizcilik Çalışma Sözleşmesi’nde yer alan haftalık 40 saatlik çalışma sınırına uygun değil. Yani bir çocuk işçinin haftada 48 saat çalışmasının önünde engel yok.

Türkiye genç gemi çalışanları yıllık ücretli izin hakkı bakımından da diğer gemi çalışanları ile aynı hükümlere tabi kılınmış. Bu da Denizcilik Çalışma Sözleşmesi’ne aykırı. Zira sözleşmede 18 yaşın altındaki genç gemi adamları için özel düzenlemeler yapılması öngörülmüş. Çocuk ve genç işçilerin hafta tatili izinleri kesintisiz kırk saatten az olamaz. Fakat bu değişiklikle bu da ihlal edilebilecek.

Denizcilik Çalışma Sözleşmesi’nde genç gemi çalışanları için getirilen bir diğer düzenleme ise yurda iadeye ilişkin. Nitekim Sözleşme’de 18 yaşın altındaki genç gemi adamlarının dış seyahatlerinde bir gemide en az dört ay boyunca hizmet vermelerinin ardından denizde yaşamaya elverişli olmadıkları yönünde bir kanaatin oluşması durumunda, geminin taşıdığı bayrağa ait ülkenin büyükelçilik hizmetleri bulunan ya da genç gemi adamlarının vatandaşı olduğu ya da ikamet ettiği ülkeye ait ilk uygun varış limanında herhangi bir ücret ödemeden, kendilerine ülkelerine geri dönme fırsatı tanınması gerektiği ifade edilmiş. Ancak bu hususta Türk hukukunda özel hükme yer verilmemiş. Genç gemi çalışanları diğer gemi çalışanlarıyla aynı yurda iade hükümlerine tabi kılınmış.

Yani genç gemi çalışanlarına ilişkin Deniz İş Kanunu’nda yer alan özel hiçbir düzenlemeye yer verilmemiş. Asgari yaş ve günlük çalışma süresi bakımından uluslararası sözleşmelere uygunluk son değişiklikle ortadan kalkarken haftalık çalışma süresi, izin hakkı, işçi sağlığı ve güvenliği ve yurda iade konusunda hiçbir özel hüküm öngörülmemiş.

Evrensel